Üretim, kooperatifleşme, kolektif farkındalık, doğrudan demokrasi, yeni bir toplumsallık; farklı tarzda bir muhalefetin örülmesi için konuşulması, tartışılması, yazılması gereken başlıklardan. Mevcut toplumsal, siyasi ve ekonomik ilişki biçiminin dışında başka bir ilişki biçimi olamayacağı, kapitalizm dışı bir toplumsal yapılanmanın ütopya olduğu, toplumsal uyumun paylaşma ve dayanışmaya dayandığı bir ilişki biçiminde asla var olamayacağı önyargılarının, pratikleri yaratacak mecralarla, yapılarla, örgütlerle kırılması gerekiyor.

Aslında üretim-tüketim-dağıtım ilişkilerinin, kapitalist amaçlar dışında, toplumsal ve bireysel ihtiyaçlar doğrultusunda yapılandırıldığı; herhangi iktidar mekanizmasının bu yapılandırmayı planlamadığı, merkezi olmayan ve gönüllülük ilkesi doğrultusunda gerçekleşmiş deneyimler aslında her yerde mevcut.

Kapitalistler krize uğramadan, zarar etmeden, daha fazla nasıl sömüreceğinin hesaplarını yapmaya başlamışken bu deneyimler giderek önemli bir hale geliyor. Farklı coğrafyalarda şu an işler halde bulunan anti-kapitalist yapılanmaların, kolektiflerin, kooperatiflerin ve toplulukların daha görünür kılınması, bu deneyimlerin artırılması gerekiyor.

Radikal Deneyimler Zorunluluk Haline Gelmişken…

Ekonomik kriz kendini her geçen gün daha fazla hissettirirken… Bu beylik cümlenin ne anlama geldiğini yakın zamanki verilerle açıklamaya çalışalım. Gıda bağlamıyla beraber düşünüldüğünde, 15 Ekim Dünya Gıda Günü’nde yapılan bir açıklamada, BM raporuna göre, 821.6 milyon insanın, yani dünya nüfusunun %11’inin açlık çekmekte olduğu belirtilmişti. Aynı raporda, gıda ve beslenmeye -en temel haklardan olduğu halde- erişimin engellendiği ifade edilmişti.

Ekonomik krizin gıdayla ilişkisiyle ilgili bu hatırlatmadan sonra, geri dönelim: Bu durumdan çıkış için ne gibi pratikler sergileyeceğimizi konuşmak gereklidir.

Bu pratikler, bir yandan içinde bulunduğumuz sıkıntılara cevap olurken; öte yandan bir “direniş” inşa etmeye yardımcı olmalıdır. Radikal yöntemleri konuşmaya ve tartışmaya ihtiyaç olduğu kadar bu yöntemleri deneyimlemeye de ihtiyaç vardır.

Alternatif gıda topluluklarından kooperatiflere varıncaya kadar gıdanın üretimi, tüketimi ve insanlarla buluşturulması için oluşturulan formel ya da informel tüm ağlar olumludur ancak kendi pratiklerimizi oluştururken iktidar kurumlarına aldırmamak yeterli değildir. Bunların kapasite ve güçlerinin aşındırılması gereklidir. Aksi takdirde, çabalarımız kapitalist değişim mantığı ile çevrelenir, yok sayılır. Sistem tarafından kendi haline bırakılır. Müsamaha gösterilir.

Radikal yöntemler, kapitalizme karşı gerçekçi alternatiflerin geliştirilmesi için yol göstericidir. Bu gerçekçi alternatifler, mevcut gerçekliği yok etmeyi hedefler; eş zamanlı var olmayı değil!

Radikal Bir Yöntem Olarak: Kolektifleştirme

Bu radikal yöntemlerden biri kolektifleştirme (işgal, kolektif ekonomiler oluşturma vb. yöntemler gibi)dir. Mülkiyetçi sisteme ikame üretim-tüketim-dağıtım süreçlerinin toplumsallaşması, özörgütlülüğe dayalı kolektif ekonomilerin kurulması sürecinde etkili bir eylemdir, başlı başına ekonomik kriz ya da kapitalist sistemden kurtuluşun yolu olarak algılanmamalıdır. İddiamız da bu yönlü değildir ve krizin yoğunlaştığı farklı coğrafyalarda harekete dönüşmüş olan bir yöntemin; “kolektifleştirme”nin tartışmaya açılması önemlidir. Gıda ve kolektifleştirmenin kesiştiği noktada, kriz coğrafyalarında harekete dönüşmüş olan bir alt başlık olarak “market kolektifleştirmesi”ni tartışmak tam da zamanın gerekliliğidir. Devlet ve kapitalist sistem tarafından “market hırsızlığı”, “yağma”, “talan” diye isimlendirilen bu eylemlerin gerçek ismini koymak politik bir sorumluluktur. Bu eylemin ismi “kolektifleştirme”dir.

Bu meselenin tartışıldığı metinlerde “kamulaştırma” terimine rastlanıldığı gibi “kolektifleştirme”ye de sık rastlanılır. Bu kavramsal farklılaşma, iki düşünsel eğilimin, uzun ve tarihsel bir tartışmasının ve pratiklerinin sonucudur. Bu tartışmayı çok açmadan, kolektifleştirme kavramının kamusal alan-özel alan tartışmalarında, kapitalist ve devletli kapitalist perspektiflerin dışındaki bir perspektifin izdüşümü olduğunu belirtelim.

Kolektifleştirme, üretim-tüketim-dağıtım sürecinin karar mekanizmalarının başka merkezi yapılara bırakılmadan doğrudan bu süreçlerin içerisinde olanların özörgütlülüğüyle belirlenmesini kendine referans alır. Kolektifleştirme, hakim iki büyük endüstri sistemi olan şirket kapitalizmi ve devlet kapitalizmiyle değil kolektivizmle ilgilidir. (Böylelikle yazıdaki kavramın 1928-40 arasında Sovyetler Birliği’nde uygulanan Stalin’in tarım politikasıyla ilgili olmadığının altını çizmiş olalım. Yaygın kanının aksine, kolektifleştirme bu uygulamadan çok önce anarşistlerin ekonomi politikalarında yerini almıştır, I. Enternasyonal’de Marksistlerle yapılan tartışmaların başında gelir.)

Kolektifleştirme, tarihte ezilenlerin sık kullandığı ve meşru yöntemlerden biridir. Toprak ve banka kolektifleştirmelerinden şeker, un, yağ gibi temel ihtiyaç ürünlerinin bulunduğu fabrika ya da satış alanlarında yapılan kolektifleştirmelere varıncaya dek yaygın kullanılan bir yöntemdir. Modern anlamıyla, 19. yüzyıl ortalarında Güney Amerika’da; öncesinde “Çitleme Hareketi”ne karşı, sonrasında endüstriyel sömürüye karşı (örneğin İberya Devrimi’nde) Avrupa’da; 20. yüzyıl başlarında devletli kapitalist biçime karşı farklı bölgelerde (örneğin Ukrayna’daki Mahnovist deneyimde), 1960’larda yine Avrupa’da farklı toplumsal hareketlerde, Asya’da, yaşadığımız topraklarda kullanılmıştır.

Yöntemin yaygın kullanımına ve “normal”liğine yakın zamanlı şöyle bir örnek verelim: 

2009’un sonlarından itibaren özellikle Avrupa’da kooperatif ve dayanışma ekonomisiyle ilgilenenlerin efsane gibi konuştuğu bir deneyim yaşandı. 2006-2009 yılları arasında farklı bankalardan yarım milyon euro kolektifleştirildi. Üst üste çekilen ve geri ödenmeyen kredilerle, bugün tüm dünyadaki radikal kooperatiflerin konuştuğu ve model aldığı Cooperativa Integral kuruldu. Buna olanak sağlayan isim Enric Duran’dı. Bankalardan kolektifleştirdikleriyle radikal kooperatif ağları, kendi ekonomilerinde kullanılan para birimleri, bu para birimlerinin kullanıldığı ekonomilerin oluşmasında önayak oldu.

Evet, kolektifleştirme mevcut ekonomiye zarar veren bir uygulamadır. Doğrudan “özel mülkiyet”i hedef alır. Dolayısıyla bu radikal pratik, özel mülkün korunması ile örülü hukuki ve toplumsal kurallarla eleştirilir. Ancak bu kurallar, “Üretiyorsak neden tüketemiyoruz? Neden ihtiyaçlarımızı karşılayamıyoruz?” sorularını hep es geçer.

Ekonomik Krize Karşı Ne Yapabiliriz?

“Krizin yüzü ve adı var. Yemek yiyemeyen birçok aile, birçok insan var.” diyor Juan Gordillo bir röportajında. Kendisi Sevilla’nın Marinaleda Belediye Başkanı. Sevilla ve Cadiz’de birçok market kolektifleştirmesine dahil oluyor Gordillo. Uluslararası siyasi dergilerden birinde doğrudan bu soruluyor ona; “Gerçekten marketlerden çalıyor musunuz?” Gordillo için, Sevilla ve Cadiz’de yaşayan yüzbinlerce insan gibi, bunun ismi çalmak değil ve bunu konuşmak da o kadar olağan! Juan Gordillo ve Enric Duran gibi örnekleri vermenin amacı, “kahraman Robin Hood’ları” saymak değil tabi ki! Pirinç, şeker, makarna, yağ, süt gibi gıdaların kolektifleştirildiği eylemlerin İberya Yarımadası’ndaki yaygınlığını göstermek. Sevilla örneğinde bunun bir çiftçi hareketi, genel anlamıyla ekonomik olarak sömürülenlerin yarattığı bir hareket olduğunun altını çizmek!

Neden kolektifleştirme bu coğrafyalarda bir harekete dönüşmüş? Kolektifleştirmenin ortalama doksan yıl önceki tarihsel deneyimleriyle beraber, 2010’lu yılların ekonomik krizlerinden en çok etkilenen coğrafyaların başında bu coğrafya geliyor. Sadece bu coğrafya da değil; İtalya, Yunanistan, İrlanda gibi yerlerde de kolektifleştirme bir harekete dönüşmüştür.

İnsanlar yaşamsal ihtiyaçları için gerekli gıdaların teminini bu yollarla sağlarken, kapitalist ilişki biçimine büyük bir sivil itaatsizlik de örgütleniyor. Kapitalist ilişkinin meşru olduğu yanılsaması yıkılıyor. Güney Amerika’daki eylemlerde sıklıkla karşılaştığımız, “yağma” ve “talan” diye isimlendirilen kolektifleştirmeler, içinde bulunulan ekonomik krizin boyutunu anlamak için önemlidir. 2001’de benzer bir manipülasyona Arjantin Krizi’nde de maruz kalmıştık. Bu süreçte kolektifleştirmeler ve kolektif ekonomik deneyimler aracılığıyla ekonomik krize gereken cevap verilmişti. Şili’de devam eden süreç de benzer bir şekilde ilerliyor.

Özel Mülkiyeti Kolektifleştirme Özgürleştirici Bir Eylemdir!

Kolektifleştirme insanların emeklerini, zamanlarını, başkalarıyla ne kadar etkili bir şekilde değiştirebileceklerine bağlı olarak yemeyi, yaşamayı ve ölmeyi hak ettiği sistemin reddidir. Bireyin hayatının bir saatinin başka bir bireyinkinden 10 lira fazla ya da az olabileceğini ölçen bir sistemin reddidir. İşçilerin kendi emeklerinin ürünlerini, sermaye sahiplerine kar ettirerek geri almak zorunda kaldıkları bir sistemin reddidir.

Kolektifleştirme bir hoşnutsuzluğun ifadesidir. Üreticilerin çekmek zorunda kaldıkları koşullara, düşük ücretlere hoşnutsuzluğun ifadesidir. Şirketlere karşı en etkili protesto etme yöntemidir. Çünkü doğrudan eylem içerir. Şirketlere memnuniyetsizliği göstermenin değil, onlara zarar vermenin yöntemidir.

Her şeyin özel mülkiyet ve “kaynak” haline geldiği ve bunu kabul etmeye zorlandığı bir dünyada, hayatta kalmanın bir yöntemidir. Bizi sürekli bir üretim-tüketim durumuna hapseden sistemin, “özel mülkiyetin kutsallığı” yalanlarından sıyrılmanın vaktidir. Eğer üretici bizlersek; ürettiğimiz her şeye, ihtiyaçlarımıza karşılıksız erişebilme ve istediğimiz gibi dağıtım hakkına sahibiz. Bu hak, devletin ve mülkiyetçi sistemin yasalarıyla bahşedilen bir hak değil, bu dünyada yaşıyor olmayla, bu ekosistemin parçası olmakla doğal olarak edinilmiş bir haktır.

Özel mülkiyeti kolektifleştirme, özgürleştirici bir eylemdir. 19. yüzyılın sonunda yaşanan ekonomik krize karşı Emma Goldman’ın telkin ettiği gibi: “Ekmek isteyin, vermezlerse alın!”. Onun çağrısına kulak verenlere, kolektifleştirmeyi yaşamak için bir zorunluluk olarak gündelik pratiklerinde sergileyenlere, yüzyıl sonra ekonomik krize karşı aynı şiarla “Vermeyecekler, alacağız” diyenlere, kolektifleştirenlere selam olsun!

Hüseyin Civan

[email protected]

Bu yazı Meydan Gazetesi’nin 52. sayısında yayınlanmıştır.

The post Özel Mülkiyeti Kolektifleştirme Özgürleştirici Bir Eylemdir! – Hüseyin Civan appeared first on Meydan Gazetesi.

2012’de seninle röportaj yaptığımızda Cooperativa Integral (CIC) kurulalı henüz 2.5 yıl olmuştu. 2012’den beri CIC’de nasıl gelişmeler oldu?

Enric Duran: CIC’in 2014’ten sonraki büyüme ve gelişme sürecinde ben sürgündeydim ve daha çok global ölçekte bu modelin yayılmasına odaklandım. O yüzden sadece uzaktan takip edebildim. Integral Kooperatifinin daha merkezsiz hareket etmesini sağlayacak bir bölünme süreci yaşadığını söyleyebiliriz. Hepsi birer öz-örgütlenme olan bu kolektiflerin merkezsiz, konfederatif bir yapı oluşturmaları kolay bir süreç değil. Kolektiflerin sayısı zamanla 700’e ulaştı ve sonra bu seviyede kaldı.

Aynı zamanda, ortak işleri yürüten 50 kişilik bir grubu var. Ortak işlerin bütçesi ise konfederasyon meclisinde belirleniyor. Bunun dışında çoğu ekonomik olan bazı sorunlar yaşadığını söyleyebilirim. Bu tip sorunların, kapitalist bir toplumda alternatif bir şey yapmak istediğinizde karşınıza çıkması doğal.

Bunun alternatif bir ekonomik model olduğunu söyleyebilir miyiz?

Kolektifler temel olarak yatay örgütlü ve kendi karar alma mekanizmaları var. Ancak bu hala geliştirilmekte olan bir model. Örneğin üzerinde çalışılan karşılıklı bir sosyal sigorta projesi var. Bu, biri hastalandığında ya da yaşlandığında ihtiyaçlarını devletten değil kooperatiften sağlamak için geliştirilen bir proje. Bu hizmetler bu konuda uzmanlaşmış ve gönüllü olan insanların oluşturduğu kolektiflerle sağlanacak. Maddi gereksinimler için de bir bütçe ayrılmış durumda. Toplumsal bir dönüşüm sağlamak istiyoruz. Bu yüzden sadece enerjisi yüksek gençler için değil herkesin, hayatının her döneminde içinde olabileceği bir model olmalı.

Bir yandan bu katı bir model değil. Örneğin Katalonya’da birçok alternatif okul var. Bu modelde, kolektifler zaten devletin denetiminde olmayan alternatif okullar ile kurdukları yerel ilişkiler ile toplumsal ihtiyaçlarını karşılayabiliyorlar. Bazı bölgelerde herkesin kullandığı binalar var. Olanlar da bölgeye göre farklı şekilde işliyor. Komün halinde yaşayanlar da var, aile olarak da.

Bu alternatif ekonomik modelin politik hareketle ilişkisi nedir?

Hareketin farklı dönemlerde farklı öncelikleri oluyor. Bazı dönemlerde mobilizasyon, çatışmalar ve isyanlar olurken, diğer dönemlerde mahalle seviyesinde ve yaşamsal projelere ve ideolojik ve politik söylemin oluşturulmasına katılabilir.

CIC, devletin vergi, banka, para birimi gibi baskı araçlarına karşı itaatsizliği ve dayanışmayı örgütlüyor. Kolektifler bir yandan grevler ve toplumsal hareketlerle dayanışma gösterirken, diğer yandan politik bilgi paylaşımlarını sürdürüyorlar. Bunlar birbirini etkileyen süreçler.

CIC deneyiminin ardından başlayan Fair Coop projesi ve Fair Coin’den bahsedebilir misin?

CIC kolektifleri büyüdükçe, ekonomik problemlerin yanı sıra devletin baskılarına karşı direnişin riskleri artmaya başladı. Diğer muhalifler fonlama yoluyla bu baskılara maruz kalmadan rahatça hareket edebilirken radikal kolektifler hem kaynak bulmak, hem de yasal yaptırımlardan kaçınmak konularında zorlanıyorlar. Kolektiflerin büyüyebilmesi için, yasal olarak daha risksiz bir alan yaratmak gerekiyordu.

Fair Coop, 2014’ten beri devletin vergi, para birimi, harçlar, bankalar gibi baskıcı yapılarına karşı kolektiflere direniş araçları sunuyor. Devlet yapılarının dışında ve cezalara maruz kalmadan öz-örgütlenmeler yaratabildiğimiz zaman, bunun politik etkisi daha yüksek oluyor. Fair Coop bunu, dünya çapında 25 ülkede bulunan örgütlenmeleri sayesinde yapıyor.

Fair Coop’un her bölgede, birer açık doğrudan demokratik meclis olan, yerel birimleri var. Bu birimler, yerel kolektiflerin ekosistemdeki diğer kolektiflerle ilişkilerini sağlıyor ve yeni kolektiflerin oluşumuna destek oluyor.

Fair Coin, Fair Coop’un parasal aracı. Fair Coin, BitCoin gibi dijital para birimleri ile aynı teknolojiyi kullanıyor. Devletler bu araçları kullanmasalar da kullanımını kabul etmiş durumdalar. Bu teknolojinin merkezsiz yapısı nedeniyle engellenmesi de o kadar değil zaten.

Diğer dijital para birimlerinden farklı olarak Fair Coin, spekülasyona açık değil çünkü Fair Coop meclisi tarafından yönetiliyor ve yeni Fair Coin basılmadığı için değişim değerinin düşmeyeceği garantileniyor. Üstelik Fair Coin kullanımı yaygınlaştıkça değeri de artıyor. Tedavüldeki 53 milyon Fair Coin’in 10 milyonu Fair Coop’a ait. Bunun 1 milyonu sistemin geliştirilmesi için, kalanı ise para dengesini korumak için kullanılıyor. Fair Coin’i Bitcoin’e çevirirken bir ücret alınmıyor ancak Euro’ya çevirirken ufak bir ücret alınıyor.

CIC’in büyüdükçe zayıflayan yapısının aksine Fair Coin sayesinde büyüdükçe güçlenen bir ekonomik sistem oluşturuluyor. CIC gibi doğrudan demokrasi ile işleyen Fair Coop ise, bu sistemin dünya çapında yayılmasını ve diğer diğer kolektiflerle kooperatif ilişkiler kurmasını sağlıyor.

Ne büyüklükte bir ekonomiden bahsediyoruz? Başka hangi coğrafyalardan kooperatifler katılıyor?

Fair Coop en başından, dünya çapında otonom, radikal kolektifleri ve kooperatif hareketlerin birbirlerine bağlandığı, dayanışmayla daha güçlü hale geldiği bir ekosistem olarak düşünüldü. Latin Amerika’dan Hindistan’a, Avrupa’dan Afrika’ya yayılan Fair Coop, radikal projelere devlet kontrolü dışında bir ekonomik hareket alanı sağlıyor. Fair Coop’un da katılımıyla 2017 yazında oluşturulan Bank of Commons ise devletlerin kontrolü olmadan Fair Coin kullanımını kolaylaştırmak için, online cüzdan, transfer, döviz alım satımı hizmetlerini sağlıyor. Fair Coin’ın ulaşılabilir olmasını sağlamak için ise Fair Coop’un yerel birimleri, aynı zamanda Fair Coin ile yerel para birimi arasında değişimi yapıyor.

Devlet sınırlarını aşmak ve vergi baskısından kurtulmak için ise bütün işlemler, yerel kooperatiflerin üzerinden fatura kesebileceği Freedom Coop üzerinden yapılıyor. Böylece kooperatifler, kolektifler ve bireylerin, tedarik ve dağıtımlarında kullanabilecekleri yasal bir kimlikleri oluyor.

Bu oluşumlara yenilerini eklemeyi sürdürüyoruz. Örneğin bireylerin seyahat planlarını sisteme girip, merkezi olmayan bir dağıtım ağını işletmeleri konusunda çalışıyoruz.

Şimdiye kadar hangi engellerle karşılaştınız? Devletlerin herhangi bir baskısıyla karşılaştınız mı?

Fair Coop şimdiye kadar devletler tarafından bir baskıyla karşılaşmadı. Ancak katılımcıları olan kolektif hareketler üzerindeki baskılar gittikçe artıyor. Örneğin Katalonya’daki bağımsızlık yanlısı hareketler de bu ağın parçası ve devlet bunların üzerine gittikçe ekonomik kaynakları olan Fair Coop’un üzerine de gidecektir. Ancak Fair Coin’in merkezsiz yapısı devletin baskılarına karşı güçlü bir direniş imkanı sağlıyor.

Bu röportaj Meydan Gazetesi’nin 41.sayısında yayınlanmıştır.

The post Röportaj: Radikal Kooperatiflerin Küresel Ağı- FAiR COOP appeared first on Meydan Gazetesi.